"ΑΡΧΑΙΟ...ΠΑΤΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟ...ΛΟΓΩΝΤΑΣ" (2013-14)

Βρίσκεστε εδώ: ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ"ΑΡΧΑΙΟ...ΠΑΤΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟ...ΛΟΓΩΝΤΑΣ" (2013-14)

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2013-14

«Αρχαιο?.πατώντας και Αρχαιο?..λογώντας»

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Σφακιανάκη Ειρήνη, ΠΕΟ2

Συμμετέχοντες μαθητές:

Από το Β4: Σακουλάκη Γωγώ, Χαριτάκη Ειρήνη, Χριστοφοράκη Μαρία, Τερζάκη Ειρήνη

Από το Β5: Γιαννακάκη Νικόλ-Αλεξάνδρα, Καλαντζή Νικολέτα, Λάππα Αλεξάνδρα, Λεκάκη Ειρήνη, Λιλίτση Ευριδίκη, Ζεάκης Στυλιανός, Κατσαρού Ελένη, Λιάπη Δανάη, Βοσκάκη Αντωνία, Κονιού Κρυστάλλη

Από το Β7: Τσιμπλοστεφανάκη Χαρίκλεια, Τρούλη Αναστασία, Φιολιτάκη Άννα, Ρεπανά Αφροδίτη, Σαλούστρου Μαρία, Μακρίδη Μαρία

Λίγα λόγια για το πρόγραμμα ...

Όταν αποφασίσαμε πώς θα ονομάσουμε το πρόγραμμά μας δεν είχαμε συνειδητοποιήσει δύο σημαντικά πράγματα. Πρώτον ότι το «Αρχαιο??πατώντας» θα γινότανε κυριολεκτικά και μεταφορικά μόνο με τις ?μύτες?των ποδιών μας, για να μπορέσουμε να επισκεφτούμε όλες τις αρχαιότητες και δεύτερον ότι το «Αρχαιο?.λογώντας» ήταν τελικά ένας πολύ μεγάλος όγκος πληροφοριών, για να χωρέσει στο πλαίσιο μιας σχολικής χρονιάς, όσο πήρε άλλωστε και η διεξαγωγή του συγκεκριμένου προγράμματος.

Θα μπορούσαμε να ερευνούμε και να μιλάμε χρόνια ολόκληρα για τον αρχαιολογικό πλούτο της περιοχής μας. Και παρόλο που τα προηγούμενα τρία σχολικά έτη ασχοληθήκαμε με προγράμματα παρόμοιας θεματολογίας ωστόσο, αφενός τα ευρήματα είναι αναρίθμητα και αφετέρου - στο πλαίσιο ενός σχολικού προγράμματος (με ότι αυτό προϋποθέτει και συνεπάγεται) - δεν είναι δυνατόν να αποκτηθούν τόσες πολλές αρχαιολογικές γνώσεις τόσο από τους μαθητές όσο βέβαια και από τη διδάσκουσα καθηγήτρια, υπεύθυνη του προγράμματος.

Με τη διεξαγωγή πάντως του συγκεκριμένου προγράμματος ένα είναι σίγουρο? η συνειδητοποίηση πως ο άνθρωπος (εν προκειμένω οι μαθητές) αναφορικά με την ιστορία του νιώθει δύο πράγματα. Πρώτον το πόσο «σημαντικός» είναι και δεύτερον το πόσο «μικρός» είναι αναφορικά με αυτήν. Αυτή ήταν η πρώτη κοινή διαπίστωση των μαθητών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ενώ η δεύτερη ήταν και το μεγάλο στοίχημα που θέσαμε ως το σημαντικότερο στόχο του προγράμματός μας ?? ότι και το τελευταίο λιθαράκι που πατούμε, «φωνάζει» την Ιστορία του τόπου μας. Για αυτό και εμείς πρέπει να το ακούσουμε, να το σεβαστούμε και ?. ολοκληρώνοντας το χρέος μας, να το κληροδοτήσουμε στα παιδιά μας. Μικρό λιθαράκι αυτής της ιστορίας που ερευνούμε είμαστε και μείς και μόνο, όταν συνειδητοποιήσουμε το σημαντικό μας ρόλο, τότε και μόνο τότε θα έχουμε επιτελέσει το χρέος μας απέναντι σ' αυτήν.

Με άλλα λόγια:

ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΑΝΩ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟ;

Αν ναι, που έτσι έγινε?., τότε το πρόγραμμα είχε μεγάλη επιτυχία. Μ? αυτό το σκεπτικό περιοριστήκαμε στα πιο γνωστά στο ευρύ κοινό μνημεία της περιοχής γνωρίζοντας όμως μέσα από την έρευνα ότι υπάρχουν και αμέτρητα άλλα, αλλά και πολλά άλλα που έρχονται διαρκώς στο φως μέσα από ανασκαφές που συνεχίζουν να γίνονται στην περιοχή μας. Σ? αυτό μας βοήθησε πάρα πολύ ο κ. Τζωράκης, αρχαιολόγος του Δήμου Μαλεβιζίου, η συμβολή του οποίου υπήρξε πολύτιμη σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος.

Χωριστήκαμε λοιπόν σε ομάδες με διακριτές αρμοδιότητες η καθεμιά και ξεκινήσαμε την έρευνα και τις επισκέψεις. Σκοπός μας εξ? αρχής δεν ήτανε το θεωρητικό πλαίσιο των αρχαιοτήτων, γνώσεις που έτσι και αλλιώς μπορούσαν όλοι να πάρουν από πολλές πηγές (Βιβλιογραφία, Διαδίκτυο κ.λ.π.). Σε πρακτικό επίπεδο εκπονήσαμε δύο πράγματα: α) τον τουριστικό Οδηγό στα ελληνικά και αγγλικά με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και, β) τον Ηλεκτρονικό Αρχαιολογικό Χάρτη της περιοχής.

Μέσω αυτών των καινοτόμων εργασιών και γνωρίζοντας την αρχαιολογική αξία της περιοχής μας, δε θέλαμε μόνο να τη διαφημίσουμε αλλά κυρίως να ευαισθητοποιήσουμε και άλλους ανθρώπους που - με οδηγούς τα δύο πονήματά μας - θα θελήσουν να έρθουν για να τη γνωρίσουν και να τη θαυμάσουν από κοντά.

Και νομίζουμε????ΠΩΣ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΑΜΕ!!!!

Ευχαριστούμε πολύ για τη συνδρομή τους ??

Τον κ. Τζωράκη, αρχαιολόγο του Δήμου Μαλεβιζίου, για την καθοδήγηση.
Το κ. Μανουσάκη Γιώργο, Γενικό Γραμματέα του Δήμου και δάσκαλό μου για τη διάθεση των βιβλίων και τη στήριξη.
Τον κ. Παπαδόπουλο Πέτρο, συνάδελφο καθηγητή, για τη στήριξη και κυρίως την έμπρακτη και ανιδιοτελή προσφορά του στη φωτογράφηση και την επιμέλεια της αφίσας.
Την κ. Γκινούδη, Διευθύντρια του Γυμνασίου Γαζίου για τη στήριξη, ηθική και οικονομική.
Τον κ. Παντερή Γιάννη, πρόεδρο του Δημοτικού διαμερίσματος των Γωνιών, για τη φιλοξενία.
Τον κ. Παντερή Δημήτρη, κατ? επάγγελμα μυλωνά και πρώην ιδιοκτήτη του ανεμόμυλου που βρίσκεται στις Γωνιές για τις γνώσεις και τις εμπειρίες που μοιράστηκε μαζί μας.

Τέλος, αφιερώνουμε την εργασία μας αυτή στο Δήμο Μαλεβιζίου και ευχαριστούμε πολύ όλους όσους έχουν συμβάλλει στην ανάδειξη του αρχαιολογικού πλούτου της περιοχής του Δήμου μας!

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΥΛΙΣΟΥ

Ο αρχαιολογικός χώρος της Τυλίσου βρίσκεται 14 χλμ. δυτικά του Ηρακλείου. Όπως έδειξαν τα στοιχεία που ήρθαν στο φως από τις ανασκαφές που έγιναν από τον Ι. Χατζηδάκη, η Τύλισος υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες μινωικές πόλεις και διατηρεί το προελληνικό της όνομα. Στο συγκεκριμένο αρχαιολογικό χώρο ανασκάφηκαν τρία μεγάλα οικοδομήματα που χαρακτηρίστηκαν από τους ειδικούς «Οικίες». Ανήκουν στην Υστερομινωική περίοδο και αποτελούνταν από υπαίθριες αυλές, κλιμακοστάσια, δωμάτια για το υπηρετικό προσωπικό, διαδρόμους, λατρευτικούς χώρους κ.α. Ιδιαίτερα αναπτυγμένο χαρακτηρίστηκε και το δίκτυο ύδρευσης το οποίο ήρθε στο φως.

Κατά τους κλασικούς χρόνους η πόλη ήταν ανεξάρτητη και αυτόνομη καθώς επίσης και σύμμαχος της Κνωσού. Σύμφωνα με τα νομίσματα που βρέθηκαν στο χώρο και πάνω τους απεικονιζόταν το κεφάλι της Ήρας στεφανωμένο με φοίνικες, αποδεικνύεται ότι η συγκεκριμένη θεά κατείχε ιδιαίτερη θέση στο πάνθεο της συγκεκριμένης εποχής. Άλλα ευρήματα από τον ίδιο χώρο είναι χάλκινα τάλαντα, ειδώλια, αμφορείς, επιγραφές με γράμματα της Γραμμικής Α, διπλοί πέλεκυς, πέτρινα σκεύη και εργαλεία, τοιχογραφίες κ.α.

Τα παραπάνω ευρήματα φιλοξενούνται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου.

ΚΟΥΜΠΕΔΕΣ

Η ονομασία «Κουμπέδες» αναφέρεται για πρώτη φορά σε ένα κρητικό τραγούδι αφιερωμένο στον αρχηγό της ελληνικής επανάστασης κατά των Τούρκων, ο οποίος και σκοτώθηκε σε εκείνο το σημείο και συγκεκριμένα στην πηγή του Σερβιλή. Πρόκειται για το σημείο στο οποίο υπάρχει ένα θολωτό κτήριο το οποίο χρονολογείται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Λειτουργούσε σύμφωνα με τον Σ. Σπανάκη ως χάνι μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Όταν οι καστρόπορτες (Λαζαρέτο, Καινούργια Πόρτα και Χανιώπορτα) έκλειναν, οι «στρατολάτες» διανυκτέρευαν εκεί, για να προστατευτούν από τις καιρικές συνθήκες. Διέθετε στο εσωτερικό του πεζούλια πάνω στα οποία κάθονταν ή και κοιμόντουσαν, ενώ πολύ κοντά στον ίδιο χώρο υπήρχε η γνωστή πηγή του Σερβιλή ή Σελβιλή για να πλυθούν, να δροσιστούν και να ξεδιψάσουν.

ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΑΥΛΗ ΣΚΛΑΒΟΚΑΜΠΟΥ

Το Μινωικό Μέγαρο στου Σκλαβόκαμπου οφείλει τον ερχομό του στο φως στην κατασκευή του αμαξωτού δρόμου Τυλίσου ?Ανωγείων το 1930. Οι αρχαιολογικές έρευνες αποκάλυψαν μια μεγάλη έπαυλη, ένα μέγαρο κτισμένο σε ένα μεγάλο υψόμετρο και σε ένα εξαιρετικά δύσβατο σημείο, το οποίο όμως ήταν κομβικό για την επικοινωνία και το εμπόριο μεταξύ κεντρικής και δυτικής Κρήτης. Τα τμήματα του κτηρίου που ήρθαν στο φως χρονολογούνται από την Υστερομινωική Περίοδο. Αυτά συνοδεύτηκαν από 39 πήλινα σφραγίσματα που μαρτυρούν το εμπόριο μαλλιού, προβάτων και ξύλου. Μεγάλη καταστροφή υπέστη ο χώρος από τους βομβαρδισμούς κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εργασίες που έγιναν στα νεότερα χρόνια για τη συντήρηση του Μεγάρου έφεραν στην επιφάνεια νέα κτήρια, γεγονός που οδηγεί τελικά στο συμπέρασμα ότι δεν επρόκειτο τελικά για μεμονωμένη κατοικία αλλά για ολόκληρο οικισμό.

Στον ίδιο δρόμο που οδηγεί στο χωριό Γωνιές στην κορυφή ενός πολύ απόκρημνου λόφου, του «Φιλιόρημου», ανασκάφηκε ένα πολύ σημαντικό μινωικό ιερό, όπως μαρτυρούν ο βωμός, τα οστά και η τράπεζα προσφορών, τα ειδώλια και τα ζώδια. Μέσα στο χωριό Γωνιές και συγκεκριμένα στη συνοικία «Αρχοντικά», ανακαλύφθηκε μια νεολιθική εγκατάσταση καθώς και το παλιό υδραγωγείο με κρήνες χρονολογούμενες από τη μεταβυζαντινή εποχή. Άλλα ευρήματα Μινωικής περιόδου ανασκάφηκαν στις περιοχές, Άγιος Αντώνιος, Αρμί του Φουσκί, Αλώνι του Φουσκί, Σκαμνί, Ρουσοκεφάλα κ.α.

Στους πρόποδες του παραπάνω λόφου, του Φιλιόρημου, υπάρχει ένα ανακαινισμένος ανεμόμυλος, χρονολογούμενος από τις αρχές του 19ου αιώνα και ένας αναστηλωμένος νερόμυλος με το όνομα «Γωνιανός».

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΣΤΑ ΜΠΑΪΡΙΑ

Τα Μπαΐρια είναι ένας χαμηλός λόφος στα αριστερά του δρόμου που οδηγεί από το Γάζι στο χωριό Καβροχώρι. Το 1936 ένας αγρότης, τυχαία, σκάβοντας το αμπέλι του ανακάλυψε δύο πήλινα ειδώλια. Η εμπεριστατωμένη έρευνα που ακολούθησε μέσω αρχαιολογικής πια ανασκαφής, έφερε στο φως πέντε σημαντικά ειδώλια γυναικείων θεοτήτων που το κοινό τους γνώρισμα είναι τα υψωμένα χέρια. Το ένα από τα πέντε ήταν ακέφαλο, ενώ τα υπόλοιπα τέσσερα στόλιζαν στο κεφάλι στεφάνι, καρφίδες, άνθη, περιστέρια κ.α. Ο χώρος στον οποίο βρέθηκαν είναι ένα δωμάτιο 4Χ4 το οποίο χρονολογείται στην Μετανακτορική περίοδο και θεωρείται οικιακό ιερό. Για τις θεές με τα υψωμένα χέρια που σήμερα φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, έχει γίνει λόγος σε παλαιότερη εργασία μας. Τέλος, στον ίδιο χώρο βρέθηκαν ακόμα μια πήλινη τράπεζα προσφορών, λατρευτικά αγγεία κ.α. Σε άλλο σημείο στην ίδια περιοχή ανασκάφηκε ένα ταφικό κτήριο, ορθογώνιου σχήματος, στο οποίο βρέθηκαν δύο λουτηροειδείς λάρνακες, μεγάλος αριθμός αγγείων και πέντε κωδωνόσχημα ειδώλια.

ΕΥΡΥΜΑΤΑ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΑΖΙΟΥ

? Στις εκβολές του Γαζανού Ποταμού ανακαλύφθηκε ταφή σε πίθο Μεσομινωικής περιόδου.

? Στις «Μηχανές» ανασκάφηκαν ταφές της ίδιας περιόδου με σαρκοφάγους, αγγεία και μικρούς πίθους.

? Στους «62 Μάρτυρες-Τοπ Αλτί» βρέθηκαν δύο λάρνακες και ένας πίθος

? Μέσα στον οικισμό του Γαζίου ανασκάφηκε μια κιβωτιόσχημη λάρνακα αμφορείς κ.α.

? «Στη Σκαφιδαρά» ένας θαλαμωτός τάφος με τέσσερις σαρκοφάγους αγγεία καθώς και ένας πεταλοειδής τάφος με μία κιβωτιόσχημη λάρνακα.

Σημειώνεται ότι πολλά από τα παραπάνω ευρήματα φιλοξενούνται στην Αρχαιολογική Συλλογή του Δήμου Μαλεβιζίου.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ? ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΡΟΥΣΩΝΑ

Σε ολόκληρη την περιοχή του Δήμου Μαλεβιζίου έχουν εντοπιστεί αρχαιολογικές θέσεις πολλές από τις οποίες δεν έχουν ανασκαφεί ακόμα ή η ανασκαφή βρίσκεται σε εξέλιξη. Αναφέρονται ενδεικτικά οι τοποθεσίες: Στους λόφους Ξήπετρα και Μαραθοκεφάλα όπου εντοπίστηκαν νεκροταφείο και οικισμός της Υστερομινωικής περιόδου. Από τις σαρκοφάγους και τα άλλα αντικείμενα που ήρθαν στο φως παίρνουμε πολλές πληροφορίες για τις τελετουργικές πράξεις και τα ταφικά έθιμα της εποχής. Ανάλογος τάφος και αντικείμενα ανασκάφηκαν στα χωριά Μονή, Κορφές και Λουτράκι.

Μεγάλο ενδιαφέρον ωστόσο από την περιοχή αυτή παρουσιάζει η περιοχή «Κούπος», πολύ κοντά στον Κρουσώνα. Πρόκειται για έναν λόφο στον οποίο αποκαλύφθηκαν τμήματα τριών κτηρίων της Αρχαϊκής Εποχής και καλοδιατηρημένα οικήματα της Υστερογεωμετρικής - Αρχαϊκής Εποχής. Εντυπωσιάζουν για το μέγεθος, τις λίθινες παραστάδες, τα κατώφλια και τους κίονες κυρίως όμως και για το τελετουργικό των εγκαινίων καθώς βρέθηκαν μικροί λάκκοι με καμένο χώμα, κάρβουνα και μικρά αγγεία. Στους ίδιους χώρους βρέθηκαν επίσης ζώδια (βοδιών, αλόγων, κριών), ένα ανθρώπινο ειδώλιο, αναθηματικό πλακίδιο, πήλινο ομοίωμα τροχού άρματος καθώς και πληθώρα λίθινων και σιδερένιων εργαλείων. Εντυπωσιακός από την περιοχή είναι ο αποθέτης, ο οποίος, αν και ακρωτηριασμένος από τους αρχαιοκάπηλους, μας διασώζει μια ωραία παράσταση, που διακοσμεί το λαιμό ενός πιθαριού, εμπνευσμένη από την «Ορέστεια» και συγκεκριμένα το φόνο της Κλυταιμνήστρας.

Πολύ κοντά στην περιοχή «Κούπος» προσεγγίζοντας τον Ψηλορείτη, και συγκεκριμένα στην περιοχή «Ριζοπλαγιές» μέσω λαθρανασκαφής εντοπίστηκε κτήριο Υστερομινωικής περιόδου το οποίο παραπέμπει σε γεωργοκτηνοτροφική εγκατάσταση. Τέλος στη θέση «Χαλέπα» εντοπίστηκε πίθος Προγεωμετρικών Χρόνων για παιδική ταφή καθώς και θραύσματα αγγείων, λόγχες και ένα εγχειρίδιο.

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΤΑΦΟΣ ΚΡΟΥΣΩΝΑ

Ένας ασύλητος, καλά διατηρημένος Μινωικός τάφος, που χρονολογείται περίπου το 1300 π.Χ., ήρθε στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής του νέου δρόμου Γαζίου - Κρουσώνα, λίγο πριν τον ιστορικό οικισμό. Σύμφωνα με τα ευρήματα, πρόκειται για τάφο ομαδικού περιεχομένου, που συνοδεύονταν από πλούσιος προσφορές. Μέχρι στιγμής έχουν έρθει στο φως ευρήματα σε αρκετά καλή κατάσταση, όπως μεγάλος αριθμός ζωγραφισμένων πήλινων αγγείων, κοσμημάτων, χάλκινων αντικειμένων, όπλων, κ.τ.λ. Σημειώνεται επίσης ότι αυτή η ανακάλυψη έρχεται να επιβεβαιώσει τη διατυπωμένη από χρόνια θεωρία του αρχαιολόγου κ. Ιωάννη Σακελαράκη για την ύπαρξη της Πλατωνικής διαδρομής.

ΦΡΟΥΡΙΟ ΜΑΛΒΙΣΙΟ ΣΤΟ ΚΕΡΑΜΟΥΤΣΙ

Το φρούριο αυτό χτίστηκε κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας στη θέση «Καστέλι», σε ένα λόφο πάνω από το Κεραμούτσι. Σήμερα ελάχιστα μόνοι ερείπια μαρτυρούν την ύπαρξη αυτού του τόσο σημαντικού φρουρίου, το οποίο άλλωστε έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη την επαρχία. Το ίδιο το φρούριο πήρε την ονομασία του από ένα είδος πολιορκητικών μηχανών (Malvesin-Malvecini). Σύμφωνα με τις πηγές αποτελούσε μια σημαντική υπερασπιστική γραμμή των Ενετών, πριν ανεγερθούν τα τείχη του Χάνδακα. Πιθανολογείται ότι χτίστηκε από τον Enrico Pescatore μεταξύ των ετών 1206-1211. Το 1303 υπέστη σημαντικές καταστροφές από σεισμό, ενώ το 1364 πυρπολήθηκαν τα κτήρια του από επαναστάσεις. Από την εποχή της Ενετοκρατίας η περιοχή ήταν διάσημη για το γνωστό κρασί MALVAZIA.

Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι στην ίδια περιοχή όπου υπάρχουν τα ερείπια του φρουρίου ανασκάφηκαν ευρήματα όπως κύπελλα, πρόχοι, πήλινα ειδώλια καθώς και ένας αποθέτης αγροτικού Μινωικού ιερού της Μεσομινωικής Εποχής.

ΕΠΑΥΛΕΙΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΡΑ ΣΤΗ ΡΟΔΙΑ

Η ΕΠΑΥΛΗ ΤΩΝ ΚΑΛΛΕΡΓΗΔΩΝ

Είναι μια αγροτική έπαυλη η οποία χρονολογείται το 16ο αιώνα, κατασκευασμένη από τους Βενετούς σύμφωνα με τη Βενετοκρητική αρχιτεκτονική της εποχής. Από τα οικόσημα των παραθύρων διαπιστώθηκε ότι ανήκε στην οικογένεια των Καλλέργηδων, φεουδαρχών της περιοχής. Η συγκεκριμένη έπαυλη διαφοροποιείται με βάση το σχέδιο δόμησης των επαύλεων ως εξής: Στον ισόγειο χώρο υπήρχαν οι αποθήκες και τα δωμάτια των υπηρετών, ενώ στον πρώτο όροφο ήταν το μαγειρείο. Στο δεύτερο όροφο ήταν ο προσωπικός χώρος του ιδιοκτήτη, δηλαδή το γραφείο του, όπως θα λέγαμε σήμερα, ενώ στον τρίτο όροφο, το ανώγι, όπως λεγόταν ο χώρος που συγκεντρωνόταν η οικογένεια και υποδέχονταν τους ξένους. Η έπαυλη έχει χαρακτηριστεί διατηρητέα από το Υπουργείο Πολιτισμού και έχει αναστηλωθεί.

ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ Ή Η ΕΠΑΥΛΗ ΤΟΥ ΜΕΧΜΕΤ ΑΛΙ

Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 και την παραχώρηση της Κρήτης στο Μεχμέτ Αλί της Αιγύπτου, λέγεται ότι κατασκευάστηκε για να τον υποδεχτεί - στα χρόνια της Αιγυπτιοκρατίας - μια μεγάλη έπαυλη σε εξέχουσα θέση στην περιοχή της Ροδιάς. Δεν έχουμε ολοκληρωμένες οικοδομικές πληροφορίες για τη συγκεκριμένη έπαυλη, ωστόσο από πηγές της εποχής γνωρίζουμε ότι λειτούργησε εκτός από χώρος διαμονής και αναψυχής και ως ιδιωτικό υγειονομικό κέντρο και καραντίνα λόγω της μεγάλης εξάπλωσης των επιδημικών ασθενειών εκείνη την εποχή και κυρίως της πανώλης. Ο ξεχωριστός οικοδομικός χαρακτήρας της έπαυλης παραπέμπει σε λοιμοκαθαρτήρια της εποχής της Βενετοκρατίας. Το 1850 η έπαυλη περιήλθε στην ιδιοκτησία της Μονής Σαββαθιανών και με βάση το έγγραφο αυτό περιελάμβανε: τέσσερα δωμάτια, ένα ελαιοτριβείο, μια μυλόπετρα και δύο πιεστήρια, υδατοδεξαμενές, αυλή, μαγειρείο, δύο στάβλους με αχυρώνα, φούρνο, μια κληματαριά και διάφορα οπωροφόρα δέντρα. Το 1866 καταστράφηκε κατά τη μεγάλη Κρητική Επανάσταση. Το 1886 αγοράστηκε από τον Αντώνιο Μιχελιδάκη από τον τότε ιδιοκτήτη του Νουσχέτ Τζεμάλ Κουγιουμουτζάκη, ανακαινίστηκε και φιλοξενούνταν εκεί υψηλοί προσκεκλημένοι, όπως ο Πρίγκηπος Γεώργιος. Ακολούθησαν ανακαινίσεις κατά τα έτη 1926 και 1968, αλλά διατηρήθηκε ο αγροτικός της χαρακτήρας έως και σήμερα που αποτελεί ένα ιδιαίτερο αρχαιολογικό «κόσμημα» για την περιοχή της Ροδιάς.

ΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΤΩΝ ΜΟΔΙΝΩΝ

Στην ίδια περιοχή υπάρχει το συγκεκριμένο κτίσμα, το οποίο σύμφωνα με τις πηγές ανήκε σε φεουδάρχες της περιοχής της Ροδιάς, της Αχλάδας και του Φόδελε. Χτίστηκε στο πρώτο μισό του 15ου αιώνα και χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 1830 συνεδρίασε εκεί το Κρητικό Συμβούλιο με το Νίκο Ρενιέρη και αποδέχτηκε την ανακωχή που πρότειναν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Έχει επικρατήσει ως αμυντικός πύργος και διατηρείται σε καλή κατάσταση, αφού προηγουμένως περιήλθε στην κατοχή του Δημοσίου και κηρύχθηκε διατηρητέο.

ΦΡΟΥΡΙΟ ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ

Πρόκειται για ένα μεγάλο αμυντικό - οχυρωματικό έργο, στενά συνδεδεμένο με την αξιοσημείωτη θέση του βράχου πάνω στον οποίο χτίστηκε. Δείγματα οχύρωσης υπήρχαν στην περιοχή από τους αρχαίους χρόνους όπου πηγές ταυτίζουν την περιοχή με το αρχαίο Κύταιο, μυκηναϊκά KUTATO-KYTTA = τείχη. Άλλες πάλι πηγές το ταυτίζουν με την αρχαία ακρόπολη Ελαία. Το λιμάνι των Φρασκιών που απλώνεται κάτω από το βράχο ήταν προστατευμένο λόγω της περίοπτης θέσης του κάστρου. Οι Βενετοί, αφού κατέλαβαν την περιοχή από Γενουάτη αρχιπειρατή, δεν ενδιαφέρθηκαν άμεσα για τη βελτίωση των οχυρωματικών έργων παρά μονάχα το 1573, αφού είχε ήδη ξεκινήσει ο τέταρτος Βενετοτουρκικός Πόλεμος. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1595 και περιελάμβανε τρεις βαθμιδωτές πλατείες, στρατώνες, φρουραρχείο, εκκλησία, αποθήκες όπλων, υδατοδεξαμενές κ.α., ενώ το σχήμα του ήταν σχεδόν τριγωνικό. Το 1649 το κατέλαβαν οι Τούρκοι και η μεγάλη στρατηγική του σημασία φάνηκε επιπλέον από τους μεγάλους πανηγυρισμούς τους. Εκείνοι αργότερα το ονόμασαν Κιουτσούκ Καλέ (μικρό κάστρο). Στα επόμενα χρόνια έως και σήμερα χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως βοσκότοπος και τα μόνα που θυμίζουν τον παλιό του ρόλο είναι τα παρατηρητήρια και οι πολεμίστρες.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΕΛΑΓΙΑΣ

Στολίδι για το Δήμο Μαλεβιζίου αποτελεί σήμερα και για πολλά χρόνια πριν η Αγία Πελαγία. Η μορφολογία του εδάφους, οι καλλιέργειες και η ενασχόληση με τη θάλασσα ήταν ανέκαθεν τα κριτήρια κατοίκησης της περιοχής, στην οποία σύμφωνα με τους αρχαιολόγους απαντάται ζωή ήδη από τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας. Σύγχρονες αρχαιολογικές έρευνες ταυτίζουν την περιοχή της Αγίας Πελαγίας με την ύπαρξη της πόλης Απολλωνίας - Πανόρμου, η οποία ήταν πολύ σημαντική κατά τα ελληνιστικά χρόνια. Σημαντικά κατάλοιπα της Μινωικής περιόδου ανασκάφηκαν ίσως όχι σε τόσο καλή κατάσταση, μαρτυρούν ωστόσο την εμπορική σπουδαιότητα της πόλης στα χρόνια αυτά. Ευρήματα της αρχαϊκής και της κλασικής περιόδου έρχονται να μαρτυρήσουν την αδιάλειπτη συνέχεια της παρουσίας της έως τα ελληνιστικά χρόνια από όπου προέρχονται και τα περισσότερα στοιχεία. Το Πρυτανείο, κεντρικό δημόσιο κτήριο για τις συνεδριάσεις των ανδρών - αρχόντων, ο μεγάλος πίθος, οι εστίες, ο σπονδικός βόθρος, οι λαβές των Ροδιακών αμφορέων, τα αργυρά και τα χάλκινα νομίσματα, ο «Πύργος» και το «Κοιμητήριο» είναι μόνο μερικά από αυτά.

Στο Ακρωτήριο της Σούδας στην ίδια ευρύτερη περιοχή έχουν ανασκαφεί οι χώροι Ζ κ Η, δύο σταφυλοπιεστήρια, αμφορείς, πίθοι και αγγεία πόσης κρασιού, λίθινα εργαλεία ελαιοσυλλογείς, γυναικείες προτομές και ειδώλια. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ένα σημαντικό χάλκινο νόμισμα από τον 6ο αιώνα π.Χ. Το σίγουρο πάντως είναι ότι ένα μεγάλο μέρος του αρχαιολογικού πλούτου της περιοχής δεν έχει ακόμα ανασκαφεί και αυτό μαρτυρείται από τα ευρήματα που έρχονται διαρκώς στο φως, (π.χ. εκσκαφή για την ανέγερση νέου παιδικού σταθμού (ανασκαφή που βρίσκεται σε εξέλιξη).

ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΥΡΓΟΙ ΤΟΥ ΦΟΔΕΛΕ

Πρόκειται για αμυντικά έργα τα οποία χρονολογούνται από την εποχή της Βενετοκρατίας και των οποίων η κατασκευή: α) υπαγορεύτηκε από την ανάγκη παρεμπόδισης εχθρικής απόβασης καθώς και την προστασία από τους πειρατές και β) για την κατασκευή τους επιβλήθηκαν στους ντόπιους βαριά φορολογία και δυσβάσταχτες αγγαρείες. Η επιλογή των θέσεων σε περίοπτα σημεία - υψώματα είχε ως βασικό κριτήριο τη δυνατότητα ελέγχου της θαλάσσιας περιοχής καθώς και των μονοπατιών από την ξηρά. Τα κάστρα αυτά διατηρήθηκαν και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας κατά την οποία κατασκευάστηκαν και νέα για τους ίδιους λόγους κυρίως όμως για την καταστολή της Κρητικής Επανάστασης. Καινοτομία ως προς τη δόμηση αποτελούσαν αυτή την περίοδο οι Πύργοι, οι οποίοι εκτός απ? τα Παρατηρητήρια φιλοξενούσαν μόνιμο στρατό σε κάθε περίπτωση επίθεσης. Η λέξη «Κούλες», που υιοθέτησαν οι Τούρκοι, έχει επικρατήσει έως σήμερα να δηλώνει καθέναν από αυτούς τους Πύργους. Παράλληλα οι ίδιοι υπήρξαν αφορμή για τη δημιουργία ποικίλων τοπωνυμιών στην περιοχή του Φόδελε, όπως Καζάρμα, Κάστρα, Πυργάλι, Κόκκινος Πύργος, Πυροβολείο κ.α.

ΜΟΥΣΕΙΟ - ΕΚΘΕΤΗΡΙΟ ΕΡΓΩΝ ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ

Από το Αύγουστο του 1998 άρχισε να λειτουργεί στο Φόδελε μια έκθεση αντίγραφων έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, του μεγάλου Έλληνα, Κρητικού και Φοδελιανού σύμφωνα με τις πηγές ζωγράφου. Η έκθεση αυτή φιλοξενείται σε ένα κτίσμα το οποίο χρονολογείται στην Μεταβυζαντινή περίοδο και το οποίο μετά από αίτημα των Φοδελιανών και του Δήμου - τότε Γαζίου - αναστηλώθηκε υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού, θεωρούμενο ως το σπίτι στο οποίο γεννήθηκε ο μεγάλος Έλληνας ζωγράφος. Σύμφωνα με την παράδοση που θέλει το Δομήνικο να γεννιέται 25 χλμ βορειοδυτικά έξω από το Χάνδακα, δίπλα σε ένα βυζαντινό ναό, πρόκειται για αυτήν ακριβώς την τοποθεσία η οποία ονομάζεται «Θεοτοκιανά» και είναι από τους πρώτους οικισμούς του Φόδελε. Στο συμπέρασμα αυτό δεν οδηγεί μόνο η μαρτυρία της παράδοσης αναφορικά με το τοπωνύμιο, αλλά και οι έρευνες χρόνων από το Αρχαιολογικό Πανεπιστήμιο Βαλιοδολίδ της Ισπανίας που καταλήγουν στο ίδιο ακριβώς τεκμηριωμένο συμπέρασμα. Σε αυτό το εκθετήριο λοιπόν εκτός από τα αντίγραφα των έργων του, βρίσκονται και το εργαστήριο του καθώς και πολλά κείμενα της εποχής που αναφέρουν ιστορικά στοιχεία για τη ζωή του EL GRECO.